- a. Viyana Kongresi (1815)
- İhtilal Savaşları, İngiltere-Prusya ittifakının 1815 yılındaki Waterloo (Votırlu) Savaşı’nda Napolyon’u yenilgiye uğratmasıyla sona erdi.
- Aldığı bu ağır yenilgiden sonra Napolyon sürgüne gönderilirken Fransa’da yeniden krallık rejimine geçildi.
- İhtilal Savaşları’ndan sonra, galip devletler Avrupa’nın bozulan siyasi dengesini yeniden kurmak için 1815’te Viyana’da bir kongre topladılar.
- Başkanlığını Avusturya Başbakanı Kont Metternich’in (Meternik) yaptığı Viyana Kongresi’ne Osmanlı Devleti dışındaki Avrupa devletleri katıldılar.
- Kongrede Avusturya, Prusya, İngiltere ve Rusya’nın verdiği kararlar diğer devletler tarafından kabul edildi.
- Burada alınan kararlarla Avrupa’nın siyasi haritası yeniden çizildi.
- Napolyon’un ortadan kaldırdığı krallıklar yeniden kurulurken Fransa ihtilal öncesi sınırlarına geri çekildi.ihtilalin sarsıntıya uğrattığı Avrupa siyasi düzenini eski hâline getirmeye çalıştılar.
- Bu nedenle Viyana Kongresi ile başlayan yeni döneme Restorasyon (yeniden düzenleme, onarım) Dönemi adını verdiler.
- Viyana Kongresi’ne katılan Avusturya, Prusya, İngiltere ve Rusya kongrede alınan kararları uygulamak amacıyla kendi aralarında Dörtlü Bağlaşmayı kurdular.
- Bu devletler Metternich Sistemi adıyla bilinen politika gereği Avrupa’nın herhangi bir yerinde çıkan ayaklanmayı hep birlikte bastırma konusunda anlaştılar.
b. Şark Meselesi (Doğu Sorunu)
- “Şark Meselesi” deyimi ilk olarak 1815 yılında toplanan Viyana Kongresi’nde Rus Çarı I. Aleksandr tarafından kullanıldı.
- Çar, bu deyimi Osmanlı yönetimi altındaki Hristiyan halkın durumuna dikkat çekmek için kullanmıştı.
- Ancak meselenin köklerine inildiğinde Türklere Anadolu kapılarını açan 1071 Malazgirt Savaşı’ndan itibaren Avrupalılar için bir “Doğu Sorunu”ndan söz etmek mümkündür.
- 19. yüzyıl boyunca Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’ne yönelik dış politikaları ve kendi aralarında kurdukları ittifaklar sürekli değişti.
- Buna bağlı olarak Şark Meselesi de zaman içinde devletler açısından farklı anlamlar kazandı.
- Böylece 19. yüzyılda Şark Meselesi dünya politikasına yön veren Batılı devletlerin Osmanlı toprakları üzerindeki rekabetini anlatmak için kullanılır oldu.
- Başka bir deyişle bu konu Osmanlı Devleti’nin paylaşılması sorununa dönüştü.
- İngiltere, Rusya’nın Balkan milletlerinin haklarını koruma iddiasıyla Osmanlı iç
- işlerine karışmasını ve bu nedenle çıkabilecek bir Osmanlı-Rus savaşını önlemek istiyordu.
- Bu amaçla 23 Aralık 1876’da İstanbul’da bir konferans toplanmasına öncülük etti.
- İstanbul Konferansı’na (Tersane Konferansı) Osmanlı Devleti’nin yanı sıra Avusturya, İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya ve İtalya katıldı.
4. MISIR SORUNU VE MEHMET ALİ PAŞA İSYANI
- II. Mahmut Dönemi’nin önemli siyasi olaylarından biri de Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın İsyanı’dır.
- Bu ülkedeki askerlerin başına geçerek güçlenen Mehmet Ali Paşa 1805 yılında da padişah tarafından Mısır valiliğine atandı.
- Mehmet Ali Paşa, vali olduktan sonra Mısır’daki iç karışıklıklara son verdi.
- Arabistan’da devam eden ve Osmanlı kuvvetlerinin bastıramadığı Vahhabi İsyanlarını bastırdı.
- Bu başarısına dayanarak Hicaz ve Yemen valiliklerini de elde etti.
- Ayrıca Sudan’ı alarak hâkimiyet sahasını genişletti.
- Mehmet Ali Paşa Mısır’daki konumunu güçlendirmek amacıyla her alanda yenilikler yaptı.
- Mehmet Ali Paşa gücünü arttırdıkça başına buyruk davranmaya başladı.
- Bu nedenle bir süre sonra Osmanlı Devleti ile arası açıldı. Mora İsyanı’nı bastırdıktan sonra donanmasını padişahtan habersiz geri çekmesi ve daha sonra başlayan Osmanlı-Rus savaşına asker göndermemesi ilişkileri daha da gerginleştirdi.
- Bu arada Mehmet Ali Paşa Rumların bağımsızlığını kazanmaları nedeniyle kendisine verilemeyen Mora valiliğinin yerine Suriye valiliğini istedi
- İsteğinin kabul edilmemesi üzerine de 1831 yılında oğlu İbrahim Paşa komutasındaki ordusunu Suriye’ye gönderdi
- İngiltere, Fransa ve Avusturya Mısır bunalımına son vermek için harekete geçtiler.
- Bu devletlerin araya girmesiyle 1833 yılında OsmanlıDevleti ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması yapıldı.
- II. Mahmut, Kütahya Antlaşması’na rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenmiyordu. Bu nedenle sağladığı yardımı devam ettirmesi için 1833 yılında Rusya ile Hünkar İskelesi antlaşması imzaladı.
- Osmanlı Devleti, Mısır sorununda İngilizlerin de yardımını almak istedi. Bu amaçla 1838’de İngiltere ile Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzaladı
- Osmanlı ve Mısır orduları arasında 1839 yılında yapılan Nizip Savaşı’nı Mehmet Ali Paşa kuvvetleri kazandı
- İngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya’nın katılımıyla 1840 yılında toplanan konferansın sonunda Londra Antlaşması imzalandı.
5. BOĞAZLAR SORUNU
- Londra Antlaşması’yla Mısır sorunu çözümlenmişti.
- Ancak Rusya’nın Hünkar İskelesi Antlaşması’yla Boğazlar üzerinde elde ettiği haklar, başta İngiltere olmak üzere Batılı devletleri endişelendiriyordu.
- Bu nedenle Avrupa devletleri Boğazların statüsünü yeniden belirlemek üzere antlaşmanın sona ereceği 1841 yılında Londra’da bir konferans topladılar.
- Osmanlı Devleti ile birlikte İngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya ve Prusya’nın katıldığı bu konferansın sonunda Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.
- Londra Boğazlar Sözleşmesi’yle Rusya, Boğazlar üzerinde elde ettiği imkânları kaybetti.
- Bununla birlikte Boğazlar diğer devletlerin savaş gemilerine de kapalı olacağı için Karadeniz üzerinden gelebilecek saldırılara karşı güvenliğini sağlamlaştırdı.
- İngiltere ise Rusları Doğu Akdeniz’den uzak tutarak sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağladı.
- Osmanlı Devleti’nin Boğazlar konusunda tek başına karar verme yetkisini elinden alan bu sözleşmeyle Boğazlar ilk defa uluslararası bir statü kazanmış oldu.
6. SANAYİ İNKILABI’NIN OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ
- Avrupa’da kol gücünün yerini buhar gücüyle çalışan makinelerin almasıyla birlikte üretim o güne kadar görülmedik ölçülerde arttı.
- Osmanlı Devleti ise Sanayi İnkılabı adı verilen bu değişimin dışında kaldı.
- Batılı sanayici ucuza ve bol miktarda ürettiği mallarla dünya pazarlarını ele geçirirken Osmanlı zanaatkârı el emeğine dayalı üretim yaptığı için daha az üretiyor ve pahalıya mal ediyordu.
- Böyle bir ortamda yerli üreticinin sanayileşmiş Avrupa devletleriyle rekabet edebilmesi mümkün değildi.
- Bu nedenle Osmanlı pazarları yabancı sanayi mallarıyla dolmaya, el tezgâhları ve atölyeler ise bir bir kapanmaya başladı.
- Bunun sonucunda da çok sayıda insan işsiz kaldı.
- Sanayi İnkılabı, Osmanlı ülkesinde ham madde darlığına da yol açtı.
- Sömürgeci Avrupalıların artan ham madde ihtiyacını karşılamak amacıyla göz diktikleri yerler arasında Osmanlı toprakları da vardı
- Dışarıya satılan ham maddelerin işlenerek mamul madde hâline getirilmesi ve bunun yeniden Osmanlı pazarlarına girmesi Osmanlı yerli sanayisinin kurulup gelişmesi önünde büyük bir engel oluşturdu.
- Bu süreç aynı zamanda Osmanlı ekonomisinin sanayileşmiş Avrupa ülkelerinin kontrolü altına girmesine yol açtı.
- Diğer yandan ihracatın azalması, ithalatın artması nedeniyle Osmanlı dış ticaret dengesi Avrupalı devletler lehine bozulmaya başladı.
- Osmanlı dış ticaret açığı 19. yüzyıl ortalarına doğru daha da arttı.
- 1838’de İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Ticaret Antlaşması bu süreçte önemli bir dönüm noktası oldu.
- İlerleyen yıllarda diğer Avrupa devletleriyle de benzer içerikli antlaşmalar yapıldı.